80 keer 2 minuten, zo heet de bundel die het Nationaal Comité 4 en 5 mei dit voorjaar samen met Boom uitgevers uitbrengt. In het boek lichten vooraanstaande historici, creatieve denkers en literaire auteurs belangrijke momenten uit de herdenkingsgeschiedenis uit. Niet eerder werd dat op deze manier gedaan.
Hoe en wanneer werd de Holocaust bespreekbaar? Op welke manier hebben alternatieve herdenkingen de Nationale Herdenking structureel beïnvloed? En hoe hebben discussies over de betekenis van vrijheid zich ontwikkeld door de jaren heen? Zomaar wat vragen die in de bundel 80 keer 2 minuten. Over tachtig jaar herdenken, vieren en het herinneren van de Tweede Wereldoorlog voorbijkomen en die schrijvers als Lisa Weeda, Robin Block, Hinke Piersma, Kim Putters, Bart Wallet, David Wertheim en vele anderen in uiteenlopende hoofdstukken proberen te beantwoorden.
80 jaar vrijheid
Een boek dat er kwam omdat het Nationaal Comité 4 en 5 mei graag wilde stilstaan bij de rijke herdenkingstraditie die ons land heeft, vertelt Sophie van den Bergh, projectleider en tevens redacteur van de bundel. “We vieren dit jaar 80 jaar vrijheid. Dit bijzondere herdenkingsjaar is een mooie aanleiding voor zo’n boek.” Maar dat niet alleen, de bundel is ook bedoeld om bepaalde hiaten op te vullen die zowel bij het comité leven als bij andere onderzoekers en WO2-instellingen. Van den Bergh: “Wij krijgen bijvoorbeeld veel vragen over wanneer de Joodse slachtoffers voor het eerst werden herdacht. Dat kun je dan weer op twee manieren opvatten: onofficieel en officieel, dus wanneer deze slachtoffers in het memorandum – de officiële tekst over wie we herdenken tijdens de Nationale Herdenking – werden opgenomen. Door het stuk van historicus Maud van de Reijt, die hier onderzoek naar deed, hebben we daarover nieuwe informatie verkregen. Kennis die voor zowel onze organisatie als de wetenschap heel nuttig is.” Mederedacteur Matthijs Kuipers vult haar aan: “Herdenken en vieren bestaat uit heel veel facetten. De kern is niet alleen het memorandum, maar het gaat ook om alles eromheen: hetgeen erover gezegd wordt en al gezegd is, maar bijvoorbeeld ook de betekenis en functie van een monument binnen de herdenking. Dit alles bepaalt mede welke inhoud een herdenking of viering heeft.” Dus, blikt Van den Bergh vast vooruit naar 4 mei: “Als we straks weer op de Dam staan, klinken al die eerdere herdenkingen door.”
Nieuwe werelden scheppen
80 keer 2 minuten gaat niet alleen over wat de Tweede Wereldoorlog vandaag de dag nog betekent, maar ook in de toekomst zal betekenen. In het eerste deel van het boek worden de historische vraagstukken beantwoord door experts, bestaande uit zowel mensen uit het herinneringsveld als van wetenschappelijke instellingen. Daar doorheen verweven zijn vijf teksten die speciaal gericht zijn op de vijf momenten uit het tachtigste bevrijdingsjaar, waarin afgelopen september werd stilgestaan bij de bevrijding van het zuiden van Nederland, gevolgd door de Holocaust-herinneringsmaand in januari, de bevrijding van het oosten en noorden van Nederland komende april en de Nationale Herdenking en Viering van de Bevrijding op 4 en 5 mei. Het bijzondere herdenkingsjaar eindigt in augustus met het herdenken en vieren van het einde van de Tweede Wereldoorlog. In het tweede deel van het boek gaan literaire schrijvers in op de toekomst: hoe ziet herdenken er straks en over vijfhonderd jaar uit? “Kunst is een manier om nieuwe werelden te scheppen en daarmee mogelijkheden voor de toekomst te verkennen”, zegt Van den Bergh. “Wij waren heel benieuwd wat daaruit zou komen.” Juist deze genrewissel maakt het boek zo bijzonder, vindt Kuipers. “Het is misschien wel het eerste boek over herdenkingsgeschiedenis met literaire bijdragen.” Van den Bergh lacht: “Dat durf ik wel te zeggen, ja.”
Voor iedereen
Beide redacteuren hopen dat de inzichten uit het boek doorsijpelen naar de mensen die zich met dit onderwerp bezighouden. “Zij organiseren bijvoorbeeld lokale herdenkingen en vieringen door het hele land en vertellen zo de verhalen van oorlog en vrijheid door, omdat ze dat belangrijk vinden. Dit boek kan ze daarbij helpen”, zegt Kuipers. En, stippen Van den Bergh en hij aan: ook als iemand niets met geschiedenis of literatuur heeft, is het boek interessant. “Er staan heel toegankelijke teksten in. Neem het stuk van Philip Freriks bijvoorbeeld. En laat hem nou ook degene zijn die dit jaar de 4 mei-voordracht houdt in De Nieuwe Kerk.”
Dit artikel verscheen eerder in NC Magazine nr. 27 (voorjaar 2025). Het artikel is geschreven door Daphne van Breemen