Hoe hou je de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog en de brede impact die de gebeurtenissen uit die periode hebben gehad, levend bij de jeugd nu de laatste ooggetuigen wegvallen? Met Atelier van Herinnering: een levende brug tussen verleden en toekomst.
Atelier van Herinnering komt uit de koker van de makers van Theater Na de Dam. Het is een verzameling van waargebeurde verhalen en gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog, gevat in korte theatrale teksten en dialogen en voorzien van uitgebreide lesbriefpakketten voor docenten geschiedenis, burgerschap en maatschappijleer, filosofie of drama. Het doel? De geschiedenis laten leven en dicht bij de jeugd brengen.
“Omdat de oorlog zelf voor hen ver weg is. Maar de lessen die toen geleerd zijn, zijn ook voor deze generatie van het grootste belang”, zegt Jaïr Stranders. Hij is mede-initiatiefnemer van Theater Na de Dam, inmiddels alweer elf jaar geleden gestart, en artistiek leider. Isa van Dam, de theatermaker die meerdere jongerenprojecten voor Theater Na de Dam maakte, is de drijvende kracht achter dit bijzondere project.
Jaarrond
In de afgelopen jaren zijn er vanuit Theater Na de Dam jaarlijks door heel het land tientallen voorstellingen gemaakt die de Tweede Wereldoorlog vanuit allerlei invalshoeken centraal stellen. Er zijn betekenisvolle producties van anderen ge- programmeerd. En er zijn bijzondere projecten opgezet met jongeren, gebaseerd op gesprekken die zij in de weken voor 4 en 5 mei voerden met ouderen uit hun stad. Jaïr: “Daarmee hebben we een heel bijzondere bundeling verhalen en voorstellingen. Nadeel daarvan is dat ze alleen rond 4 en 5 mei worden opgevoerd. Terwijl het zo belangrijk is om de oorlogsgeschiedenis en haar gevolgen ook in deze tijd te kennen.
Dat mag jaarrond verteld worden.” “Daarom,” vult Isa aan, “zoeken we we al langere tijd naar mogelijkheden om de jongerenprojecten van Theater Na de Dam te verduurzamen en meer jongeren te stimuleren om zich actief te verdiepen in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Dat is belangrijk voor alle jongeren. Of je nou geboren bent in een vrij land of zelf een oorlog hebt meegemaakt. Als je het verleden kent, begrijp je het heden beter en kun je bewust de toekomst vormgeven.”
Vanuit die gedachte is eerst een soort archief van alle voorstellingen aangelegd. En vandaaruit kreeg Atelier van Herinnering vorm. Isa: “Op basis van teksten en elementen uit al die voorstellingen hebben we een verzameling van verhalen samengesteld die niet alleen veel facetten van de Tweede Wereldoorlog omvat, maar ook veel plekken in het land bestrijkt. De verhalen zijn lokaal en persoonlijk, omdat ze gebaseerd zijn op gesprekken tussen jongeren en ouderen. De herinneringen van de ouderen kunnen als onderdeel van onze lespakketten naverteld en verdiept worden door jongeren. Vaak herkennen zij in de teksten de omgeving waar zij zelf wonen en naar school gaan. Daardoor gaat de geschiedenis voor hen leven en kunnen ze zich vanuit hun eigen belevingswereld identificeren met de generatie die de Tweede Wereldoorlog meemaakte.”
Inmiddels omvat Atelier van Herinnering – een website waarop alle content, gerangschikt op thema en locatie en voorzien van lesbrieven en -vormen – een brede verzameling gesprekken en gebeurtenissen. Het biedt docenten in het voortgezet onderwijs en mbo een rijke toolkit met aansprekend lesmateriaal.
Isa haalt er meteen een voorbeeld bij van een school in Apeldoorn. “Daar zaten voor de oorlog twee vrienden waarvan er één de Duitse nationaliteit had. Die boezemvrienden kwamen daardoor tegenover elkaar te staan tijdens de oorlog. Door huidige leerlingen van die school in dat verhaal mee te nemen en ze het verhaal van die vrienden te laten vertellen in de omgeving van toen die ook hun eigen omgeving is, breng je niet alleen de geschiedenis dichtbij. Maar maak je ook inzichtelijk en voelbaar hoe externe gebeurtenissen iemands identiteit kunnen bepalen en hele levens kunnen veranderen.”
Bredere thema’s
Want hoewel de Tweede Wereldoorlog het verbindende thema is binnen alle verhalen en lespakketten van Atelier van Herinnering, bieden de verschillende onderwerpen ook voldoende handvatten voor het bespreken van bredere thema’s die nu spelen. Isa: “Het gaat ook om vragen over uitsluiting, identiteit, mag je zijn wie je bent, hoor je bij een groep, wil je daarbij horen en wat vinden mensen daarvan? Hoe verhoud je je als jongere van nu tot de samenleving? Wat is onze gedeelde geschiedenis en hoe verhoud je je daartoe vanuit je eigen verhaal en achtergrond?” Jaïr vult aan: “Het bijzondere van dit project is dat het aansprekende haakjes biedt om het besef van vrijheid hier en nu aan te wakkeren en los te laten komen vanuit kennis van het verleden.”
Atelier van Herinnering is op 27 januari 2021 live gegaan. Enerzijds een slecht moment omdat nagenoeg alle scholen op dat moment noodgedwongen online onderwijs moesten geven. Tegelijkertijd bood deze online periode Isa en Jaïr alle ruimte om hun concept voor te leggen aan docenten uit het hele land om het programma verder aan te scherpen en toepasbaar te maken. “Dat heeft nog veel waardevolle feedback opgeleverd waardoor we nu weten dat we echt iets moois en bruikbaars hebben staan voor dit schooljaar. Klaar voor gebruik en kosteloos.”
Maatwerk
Naast de lespakketten, die kant en klaar zijn voor gebruik of door docenten naar de hand gezet kunnen worden, biedt Atelier van Herinnering de mogelijkheid tot maatwerk. “Bijvoorbeeld door het lesprogramma te laten begeleiden door ervaren theatermakers”, licht Isa toe. “Of door specifieke lokale gebeurtenissen uit de oorlogstijd in een buurt of op een school uit te zoeken en zo een levend en passend lokaal lesprogramma vorm te geven. Maar het kan ook zijn dat een school ons vraagt om een jongerenproject te organiseren, vanuit de werkwijze van Theater Na de Dam, met ouderen uit de eigen wijk en hun verhalen.” “Zodat de jeugd van nu overal in het land persoonlijk verbinding met de geschiedenis kan maken”, besluit Jaïr. “En het belang en de betekenis van 4 en 5 mei hun weg vinden naar toekomstige generaties.”
Voor contact, informatie, de teksten en de lespakketten, kijk op ateliervanherinnering.nl.
Dit artikel verscheen eerder in NC Magazine nr. 20 (najaar 2021). Het artikel is geschreven door Timo Waarsenburg, de foto’s zijn van Jorn Heijdenrijk en Salih Kiliç