35 jaar Nationaal Comité

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei bestaat dit najaar 35 jaar. Een aantal wapenfeiten uit de bewogen geschiedenis van het comité.

De oprichting

In april 1987 besloot het kabinet om een Nationaal Comité 4 en 5 mei te vormen. Het was voor het eerst dat er een instelling kwam die zich over beide dagen zou ontfermen. Op 27 november 1987 werd het comité bij Koninklijk Besluit ingesteld, met Judith Belinfante als eerste voorzitter.

Bijschrijft foto: 5 mei 1988, Nationale Viering van de Bevrijding in Amsterdam. Judith Belinfante stelt Renate Rubinstein voor aan koningin Beatrix en prins Claus. Foto:Rob Bogaerts / Anefo / Nationaal Archief

Naar de avond

Vanaf 1988 werd de herdenking op de Dam verplaatst van vier uur ’s middags naar acht uur ‘s avonds, met om acht uur de 2 minuten stilte. Ook werden er voor het eerst vijf kransen gelegd voor oorlogsslachtoffers in plaats van 27 kransen door verschillende organisaties.

Bijschrift foto: 4 mei 1988, de eerste Nationale Herdenking op de Dam georganiseerd door het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Het aantal kransen is sterk afgenomen. Foto: Rob Bogaerts / Anefo / Nationaal Archief

Hiphouse

Sinds 1994 wordt er in alle provincies een Bevrijdingsfestival georganiseerd. In 1990 waren het er nog maar zes, waaronder ook het Haarlemse Bevrijdingspop dat al sinds 1980 wordt georganiseerd. “Met hiphouse wordt jeugd gelokt naar Bevrijdingsdag”, aldus het Haarlems Dagblad. Paul de Leeuw en Jack Spijkerman presenteerden het festival in Haarlem, waar bands en artiesten als Tony Scott, Black Uhuru en de Tröckener Kecks optraden.

Bijschrift foto: Bevrijdingspop 1994 in Haarlem. Foto: R. Hendriks / Noord-Hollands Archief

Vrijheid van meningsuiting

In 1992 was het thema op 5 mei ‘vrijheid van meningsuiting’. Het Nationaal Comité liet een Bevrijdingsdag-cd opnemen met speciaal geschreven nummers als Elke stem heeft iets te melden. Op 5 mei zong Pia Douwes deze nummers op verschillende Bevrijdingsfestivals. Ook vond in 1992 de eerste literaire 4 mei-voordracht in De Nieuwe Kerk plaats, die werd geschreven en uitgesproken door Harry Mulisch: “Maar mocht de mensheid na het verdwijnen van de persoonlijke emoties ook haar misdaden zelf vergeten, dan verliest zij met haar geschiedenis tegelijk haar toekomst.”

Bijschrift foto: Harrry Mulisch in De Nieuwe Kerk, 1992. Foto: NOS

Kiesrecht

In 1993 vond het eerste programma Nationale viering van de bevrijding plaats, de voorloper van het 5 mei-concert. De avond stond in het teken van kiesrecht en was in handen van Mies Bouwman, die het omschreef als een ‘informatief feestprogramma’.

Bijschrift foto: Na afloop van het programma Nationale Viering van de Bevrijding ontmoet Mies Bouwman koningin Beatrix en prins Claus. Foto: Toussaint Kluiters / ANP foto

Duitsers

“Comité blij: geen Duitsers op 5 mei”, kopte het Algemeen Dagblad in aanloop naar de vijftigjarige herdenking in 1995. Na intensief overleg tussen het comité en het kabinet maakte premier Kok in oktober in een bezoek aan Bonn duidelijk dat er geen Duitsers uitgenodigd zouden worden op 4 en 5 mei.

Bijschrift foto: Minister-president Wim Kok samen met Maartje van Weegen in de studio van de NOS voor de Nationale Viering van de Bevrijding 1997. Foto: Nationaal Comité 4 en 5 mei

Herdenkingstrein

Ter gelegenheid van vijftig jaar bevrijding reed de ‘trein van 1 voor allen’ door alle Nederlandse provincies om aandacht te vestigen op artikel 1 van de Grondwet. Auteur Judith Herzberg schreef in opdracht van het comité het toneelstuk Rijgdraad, over de doorwerking van de oorlog in een Joodse familie in de jaren tachtig. Het 5 mei-concert werd gepresenteerd door Kitty Courbois, die ook de hoofdrol speelde in Herzbergs stuk.

Bijschrift foto: De trein van 1 voor allen. Foto: Nationaal Comité 4 en 5 mei

V van Vrijheid

In 1997 werd het morseteken V van vrijheid – drie keer kort en één keer lang – op 5 mei doorgegeven door een deel van Nederland. Dit ‘vrijheidsritme’ begon in Zwolle door trompetspelers, percussionisten en andere muzikanten, en overbrugde 300 kilometer om te eindigen in Amsterdam bij het concert aan de Amstel.

Bijschrift foto: Pianist Jan Vayne speelt het ‘vrijheidsritme’ op Bevrijdingsfestival Zwolle. Foto: Frank Uijlenbroek

Vrijheid en onvrijheid

Het eerste Nationaal Vrijheidsonderzoek werd in 2001 uitgevoerd in opdracht van het Nationaal Comité. Daarin worden ieder jaar Nederlanders ondervraagd over 4 en 5 mei: hoe belangrijk vinden ze beide dagen? Welke rituelen waarderen ze? En wat voor rol speelt de Tweede Wereldoorlog in hun opvattingen over vrijheid en onvrijheid?

Bijschrift foto: De Nationale Herdenking op de Dam 2001. Foto: Nationaal Comité 4 en 5 mei

In gesprek

In het Airborne Museum in Oosterbeek vond in het najaar van 2011 de eerste bijeenkomst voor organisatoren van lokale herdenkingen en vieringen plaats, gepresenteerd door Jeroen Overbeek. Dit initiatief zou uitgroeien tot een traditie: nog steeds organiseert het comité elk jaar twee bijeenkomsten waarin organisatoren vanuit het hele land samenkomen om met elkaar in gesprek te gaan. Ook de presentatie is nog steeds in handen van NOS-anchorOverbeek.

Bijschrift foto: In maart 2012 vond de tweede bijeenkomst voor organisatoren van lokale herdenkingen en vieringen plaats in Bronbeek, Arnhem. Jeroen Overbeek was wederom de presentator. Foto: Nationaal Comité 4 en 5 mei

Gauck

In 2012 hield de Duitse bondspresident Joachim Gauck de 5 mei-lezing tijdens de Nationale Viering van de Bevrijding in Breda. Hij benoemde hoe bijzonder het was dat hij was uitgenodigd om op deze dag te mogen spreken: “Het is voor een Duitser – en zeker voor mij – geen vanzelfsprekendheid dat ik vandaag hier bij u mag zijn en zelfs tot u mag spreken. In mijn dankbaarheid ligt ook de vreugde besloten, dat onze landen al tientallen jaren partners zijn – ons gebonden wetend aan eerbiediging van de mensenrechten, de vrijheid en de democratie.”

Bijschrift foto:Bondspresident Gauck houdt de 5 mei-lezing 2012 in Breda. Foto: Geert Snoeijer

Denkboek

De eerste editie van het 4 en 5 mei Denkboek verscheen in 2016. Dit boekje over herdenken, vrijheid en democratie voor leerlingen van groep 7 en ouder groeide uit tot het grootste onderwijsproduct over herdenken en vieren in het primair onderwijs. Het Denkboek is de opvolger van het Nationaal Aandenken, een initiatief van de Stichting Februari ‘41 dat onder de titel ‘Vrijheid geef je door’ sinds 2000 in het basisonderwijs werd gebruikt.

Bijschrift foto: De eerste editie van het 4 en 5 mei Denkboek wordt uitgereikt in Madurodam. Foto: Chris van Houts

Een stille Dam

Wegens de coronapandemie vond de Nationale Herdenking in 2020 plaats op een bijna lege Dam. Koning Willem-Alexander gaf de lezing op de Dam. Hij riep op tot het koesteren en verdedigen van onze vrije, democratische rechtsstaat. “Want alleen die biedt bescherming tegen willekeur en waanzin.”

Bijschrift foto: Een lege Dam tijdens de Nationale Herdenking 2020. Foto: Ben Houdijk

Voorzitter

Bestuurder en hoogleraar Wim van de Donk werd in 2021 de nieuwe voorzitter van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Hij volgde Gerdi Verbeet op, die zes jaar lang voorzitter is geweest.

Bijschrift foto: Wim van de Donk tijdens de bijeenkomst voor lokale organisatoren in 2022. Foto: Beau Rutten


Dit artikel verscheen eerder in NC Magazine nr.22 (najaar 2022). Het artikel is geschreven door de redactie.

Tooltip contents