Het monument
Vorm en materiaal
Het ‘Joods monument’ in Elburg is een wit natuurstenen plaquette in de vorm van een Thorarol.
Teksten
Links zijn de namen van tien joodse oorlogsslachtoffers aangebracht:
‘D. BEEM
E.Z. BEEM
S. BEEM
E. CRACAU
L. FORSTER
G. FORSTER
J. FORSTER
S. FORSTER
H. V. HAMBERG
J. STEINHAUER.’
De tekst in het midden van de gedenkplaat luidt:
‘[Hebreeuws]
DIE GELIEFD EN BEMIND WAREN
TIJDENS HUN LEVEN ZIJN OOK
IN DE DOOD NIET GESCHEIDEN
HUN AANDENKEN ZIJ TOT ZEGEN
TER BLIJVENDE NAGEDACHTENIS
AAN ALLE JOODSE MEDEBURGERS
DIE GEDURENDE DE 2DE WERELD-
OORLOG DOOR DE DUITSE TERREUR
UIT ONS MIDDEN WERDEN WEGGERUKT.’
Rechts zijn de namen van elf joodse oorlogsslachtoffers aangebracht:
‘B. DE HOND
S. DE HOND-BEEM
D.S.Z. DE HOND
J. DE HOND
K. DE HOND
A. DE LANGE
J. DE LANGE
M. DE LANGE
J. VECHT
S. VECHT-LEVIE
M. VECHT.’
Symboliek
De Thora is het heilige boek van het jodendom. Een Thorarol is gemaakt van perkament en bevat de eerste vijf boeken van de Bijbel (Genesis t/m Deuteronomium). De tekst is er in het Hebreeuws met een veer op geschreven. Aan beide uiteinden zit een stok, zodat deze de aan elkaar genaaide vellen perkament gemakkelijk opgerold kan worden.
Digitaal Joods Monument
Een aantal joodse oorlogsslachtoffers dat op dit gedenkteken vermeld staat, is tevens opgenomen in het ‘Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland’. Hierin vindt u meer informatie over deze personen met waar mogelijk een korte biografie, familierelaties en adresgegevens.
Onder het kopje ‘Geschiedenis’ op deze pagina kunt u op een persoonsnaam klikken om doorverwezen te worden naar het Digitaal Joods Monument.
De geschiedenis
Het ‘Joods monument’ in Elburg is opgericht ter nagedachtenis aan 21 joodse medeburgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter zijn omgebracht.
De namen van de 21 joodse slachtoffers luiden:
D. Beem, E.Z. Beem, S. Beem, E. Cracau, G. Förster, J. Förster, L. Förster, S. Förster, H. van Hamberg, J. Steinhauer, B. de Hond, D.S.Z. de Hond, J. de Hond, K. de Hond, S. de Hond-Beem, A. de Lange, J. de Lange, M. de Lange, J. Vecht, S. Vecht-Levie en M. Vecht.
Rond 1700 vestigden zich in Elburg de eerste joden. Zij waren voornamelijk afkomstig uit Duitsland en Bohemen. In het midden van de 18e eeuw was het beheer van de Bank van Lening in handen van een joodse koopman, die tevens slager was. In 1813 woonden er in Elburg circa twintig joodse gezinnen. Een aanzienlijk deel van de gezinshoofden was werkzaam in de handel, maar hun economische positie was niet bijster goed.
Aanvankelijk werden de godsdienstoefeningen gehouden in een woonhuis. Daar werd ook het joodse onderwijs gegeven. Interne onenigheid leidde tot een splitsing in het begin van de 19e eeuw. Na de hereniging van de gemeente kon er in 1855 een nieuwe synagoge gebouwd worden, die bereikbaar was via een poortje in de Jufferenstraat. De joodse begraafplaats was gelegen op de Wandelingen, de huidige Oostwal. Hoewel de oudste grafzerk dateert uit 1768 hebben er vrijwel zeker ook vóór dat jaar begrafenissen plaatsgevonden. Naast een joodse godsdienstschool was er een genootschap voor thorastudie en een vrouwengenootschap voor het onderhoud van het interieur van de synagoge.
In het begin van de twintigste eeuw telde de joodse gemeente van Elburg rond de honderd leden. Dit aantal nam sterk af door de beperkte economische mogelijkheden in de plaats. In 1938 woonden er nog enkele tientallen joden en was het godsdienstige leven kwijnende.
Tijdens de bezetting is ongeveer de helft van de joodse inwoners van Elburg gedeporteerd en in de kampen in Polen omgebracht. De overigen wisten onder te duiken. De synagoge bleef in de oorlog onbeschadigd en heeft tegenwoordig een culturele functie. Sinds 1990 staat de tegenwoordig door de plaatselijke autoriteiten onderhouden joodse begraafplaats op de monumentenlijst.
Onthulling
Het monument is onthuld in mei 1985.
Oorlogsslachtoffers
| Achternaam | Voornamen | Geboren | Overleden |
|---|
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
De gedenkplaat is aangebracht op de muur naast de toegangspoort van de Joodse begraafplaats, gevestigd aan de Oosterwalstraat te Elburg.
Bronnen
- www.jhm.nl;
- Joodse oorlogsmonumenten in de provincie Gelderland van H. Hamburger en J.C Regtien, met medewerking van Fr. van Echten (Bedum, Uitgeverij Profiel, 2005). ISBN 90 5294 333 8.
