Grijpskerk, Transformatorhuisje

Vorm en materiaal
Het Transformatorhuisje in Grijpskerk (gemeente Westerkwartier) is een gemetseld bouwwerk in de stijl van de Amsterdamse School. Op de bronzen, dichtgespijkerde deur is een plaquette aangebracht. Aan het gebouw is een bronzen fiets bevestigd. Het transformatorhuisje is 3 meter hoog, 2 meter breed en 2 meter diep. De gedenkplaat is circa 2 meter hoog en 1 meter breed.

Tekst
De tekst op de plaquette luidt:

‘OP 26 OKTOBER 1944 WERD
HET BEVOLKINGSREGISTER
VAN DE GEMEENTE GRIJPSKERK
HIER VERBORGEN VOOR
DE BEZETTER.’

Symboliek
Met de deur geeft ontwerper Gert Sennema aan dat ‘de geschiedenis is afgesloten. En deze deur staat ook symbool voor de joden die in de oorlog werden weggevoerd uit hun huizen. De Duitse en ook de Nederlandse overheid spijkerde hun huizen dicht.’ Over de dienstfiets zegt Sennema: ‘Ik wilde een replica van een Fongers maken. Voor mij hebben fietsen met de oorlog te maken. Het hoort bij dit verhaal van de politieman.’ Het verduisteringsglaasje op de koplamp herinnert aan de oorlog.

Wijziging
Op het transformatorhuisje is in 2018 een aanvullende plaquette aangebracht.

Het Transformatorhuisje diende in de Tweede Wereldoorlog als bergplaats voor het bevolkingsregister van de toenmalige gemeente Grijpskerk.

Toen de burgemeester van Grijpskerk in oktober 1944 besloot onder te duiken, verdween ook het bevolkingsregister. Twee postzakken vol met duizenden persoonskaarten werden verstopt in een transformatorhuisje. Hierdoor is het mannelijk deel van de bevolking van Grijpskerk ontkomen aan gedwongen werken voor de bezetter.

Reint Middel kan zich de gebeurtenissen nog goed herinneren: ‘De vraag was: hoe krijgen we de kaarten weg en waarheen, zonder dat iemand het merkt? Verzetsman Hindrik van Dijk, de burgemeester en ik overlegden in het diepste geheim. Van Dijk had de oplossing: het transformatorhuisje aan de Bosscherweg. Daar kwam niemand in, want hij had de sleutel. Op een middag eind oktober 1944 had ik dienst als bewaker en gingen we de klus klaren. Terwijl ik de wacht hield werden alle persoonskaarten in twee postzakken gedeponeerd, en tijdelijk gestald achter het gemeentehuis, uit het zicht van voorbijgangers.

Toen de burgemeester en de ambtenaren naar huis gingen, na een ontroerend afscheid, stonden we voor de volgende vraag. Hoe gaan we naar het transformatorhuisje? De kortste weg, de Rijksweg, was tegelijk de gevaarlijkste weg, want dit was de hoofdroute tussen Groningen en Leeuwarden – ook voor de Duitsers. We kozen voor de lange maar rustige route van de Waardweg. Tegen middernacht kwamen Van Dijk en ik samen achter het gemeentehuis. Ik had mijn uniform aan om, mocht er iets gebeuren tijdens de tocht, het aanspreekpunt te zijn. En zo gingen we, elk met een grote zak achter op de fiets op reis. Eerst naar het Hoekje en via het Vledderbos naar het transformatorhuisje. Daar verborgen we het bevolkingsregister.
Waarom we de kaarten niet in brand staken of in het water gooiden? Dan was het risico dat er sporen ontdekt zouden misschien wel groter. Eigenlijk vormde het transformatorhuisje de ideale oplossing: zulke belangrijke persoonsgegevens verbergen, ergens op een plek in de wijde wereld waar geen sterveling komt.’

Oprichting
In 1998 werd bekend dat de energiemaatschappij EDON van plan was het transformatorhuisje te slopen. Onmiddellijk is een comité gevormd om de sloop te voorkomen en om er een oorlogsmonument van te maken.

Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 2000 door de heren Reint Middel en ir. Hendrikus van Dijk, in bijzijn van burgemeester Leendert Klaassen en wethouder Riekes Hielema van de gemeente Zuidhorn. De gemeente draagt zorg voor het onderhoud van het transformatorhuisje.

Sprekende beelden: lees hier het getuigenverhaal van Reint Middel

Bronnen

• Gemeente Zuidhorn
• De heer H. Veldman, lid van het 4 Mei Comité Zuidhorn en coördinator van het project Oorlogsmonumenten in de gemeente Zuidhorn;
• www.sennema.nl.

Voor meer informatie
Grijpskerk van crisis tot bevrijding van Willem Kamminga.