Assen, ‘Joods monument’

Vorm en materiaal
Het ‘Joods monument’ in Assen is een uit zandsteen vervaardigde gedenkmuur met in reliëf een hurkende, naakte mannenfiguur en een tekstplaat van cortenstaal. In de bestrating voor de muur is een davidster aangebracht. Het gedenkteken is 1 meter 75 hoog en 3 meter breed.

Tekst
De tekst op de plaquette luidt:

‘HIER RONDOM LAG DE BUURT
WAAR IN 1940 550 JODEN LEEFDEN
NA DE OORLOG KEERDEN NIET MEER
DAN 25 VAN DEZE ASSENAREN TERUG
MOGE DE HERINNERING
AAN HEN DIE GINGEN
ONS WAARSCHUWEN, NU EN STRAKS.’

Onder de Nederlandse tekst is een Hebreeuwse tekst aangebracht:

‘TE HIE NISHMATA TSE ROERA
BITSE ROR HECHAIM
SAMUEL I 25, 29.’

De vertaling van de Hebreeuwse tekst luidt:

‘Laat zijn/haar ziel gebundeld mogen zijn in de bundel van het leven.’

Symboliek
Kunstenaar Samuel Drukker ‘tekende in een gewassen pentekening een hurkende man, die met zijn handen zijn schouders bedekt. Hem ontbreekt het gebedskleed, de tallith. Het jood-zijn wordt geërfd via de vrouwelijke lijn. Wie alleen een joodse vader heeft, zoals Drukker, bezit ook geen gebedskleed. Met zijn zelfportret symboliseert Drukker de vernedering van het joodse volk. De blote handen beschermen de mens, kwetsbaar, maar niet verslagen. De roestende stalen plaat contrasteert met de zandstenen muur erachter. De muur roept herinneringen op aan de klaagmuur in Jeruzalem.’

Restauratie en wijzigingen
In april 2004 heeft de gemeente een hekwerk rondom het monument geplaatst, omdat het gedenkteken veelvuldig als fietsenstalling werd misbruikt. Ook werd er door zowel honden als mensen regelmatig tegenaan geplast. Maar op uitdrukkelijke eis van de ontwerper is dit hek eind september 2004 weer verwijderd. Drukker: ‘Zo’n ding met krullen en bochten staat haaks op het sobere, schrale karakter van het monument en verhindert het zicht op de davidster die een onlosmakkelijk deel van het geheel vormt.’

In april 2007 is het monument gereinigd en is er een informatiebordje aan bevestigd.

Het ‘Joods monument’ in Assen is opgericht ter nagedachtenis aan de joodse medeburgers die door de bezetter zijn gedeporteerd. Het gedenkteken is geplaatst aan de Oudestraat, het joodse hart van het vooroorlogse Assen.

Op 2 oktober werden 234 Joodse inwoners van Assen tijdens een razzia opgepakt. Tegelijkertijd werden alle werkkampen waar voornamelijk Joodse mannen, ook uit Assen, gevangen zaten leeggehaald. In de weken daarna werden de uit Assen opgehaalde Joden, samen met hun familieleden uit de werkkampen, op transport gezet naar de vernietigingskampen in Polen, waar ze werden omgebracht. In totaal zijn tussen de 380 en 390 inwoners van Assen tijdens de Tweede Wereldoorlog omgekomen. Enkele tientallen hebben de oorlog overleefd. Onder meer door onder te duiken. 

De tekst op het monument maakt melding van “550 joden”. De heer Ridderbos van de website joodsebegraafplaatsen.nl zegt hierover: “Joodse nabestaanden hebben mij uitgelegd dat dit getal de som is van de Joodse inwoners van Assen plus de leden van de Joodse gemeente Assen, die in de regio woonden en van kinderen uit Joodse gezinnen die een tijdlang wel te Assen woonden, maar inmiddels naar het Westen vertrokken waren”. 

Onthulling
Het monument is onthuld op 3 mei 1990 door Benjamin Wolf en Martha Wolf-Van de Laan.

Locatie
Het monument is geplaatst bij het kruispunt Oudestraat/Groningerstraat te Assen.

Bronnen

• Gemeente Assen.
• Tijdschrift Assen Historische Vereniging van maart 2000.
• Krantenartikelen Dagblad van het Noorden van 2 oktober 2004 en 19 april 2007;
• Dhr. J. Ridderbos;
• De Joodse gemeente van Assen door G.C. Hovingh op joodsebegraafplaatsassen.nl.