Het monument
Vorm en materiaal
Het herdenkingsraam in De Nieuwe Kerk te Amsterdam is een gotisch raam met abstracte vormen. Het venster is opgebouwd uit twintig rechthoekige panelen met daarboven een natuurstenen tracering waarin een rozet is aangebracht. In de lengte wordt het raam verdeeld door vijf stenen montanten (twee aan de zijkanten en drie in het venster) en in de breedte door vijf horizontale bronzen bruggen. Het gedenkteken is 7 meter 50 hoog en 2 meter 50 breed.
Het raamwerk bestaat uit twee delen: een donker deel van een dubbele laag glas-in-lood en een lichter deel van albast. ‘De twee delen zijn van elkaar gescheiden door een iets gebogen lijn. Bij de achterste, donkergroene laag glas-in-lood is die scheidslijn scherp getrokken en sluit hij nauwkeurig aan op het albast. Bij de voorste, grijze glaslaag is de scheiding niet scherp, maar juist haperend en enigszins gerafeld. Hierdoor is de grens tussen donker en licht tegelijk een heldere afbakening en een wat aarzelende, niet helemaal duidelijke overgang. Het is alsof het donker niet zomaar, zonder enige weerspannigheid, plaats wil maken voor het licht.’
Het raam is een 20e-eeuwse toevoeging aan de vele gedenktekens in De Nieuwe Kerk, zoals grafmonumenten, epitafen en een aantal gebrandschilderde ramen.
Symboliek
Het monument brengt niet alleen de herdenkingsgedachte tot uitdrukking, maar geeft ook de herwonnen vrijheid en de hoop op een toekomst in blijvende vrede aan. Ontwerper Toon Verhoef ‘heeft geen realistische of symbolische, geen herkenbare voorstelling op het glas geschilderd, zoals bij herdenkingsramen eeuwenlang gebruikelijk was. Hij wilde het idee van onderdrukking en vrijheid in een andere beeldtaal tot uitdrukking brengen. Ook bij de toepassing van de materialen – glas, lood en albast – heeft hij de tradities losgelaten.’
De geschiedenis
Het herdenkingsraam in De Nieuwe Kerk te Amsterdam is opgericht ter nagedachtenis aan de mensen die tijdens de bezetting door oorlogshandelingen zijn omgekomen en aan de bevrijding van Nederland en het voormalige Nederlands-Indië van de Duitse en Japanse bezetter.
Oprichting
Op initiatief van het Nationaal Comité 4 en 5 mei kreeg ontwerper Toon Verhoef de opdracht een kerkraam te maken ‘waarin het thema “vijftig jaar herdenking” tot uitdrukking zou komen. De herdenking van slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, maar ook de viering van de herwonnen vrijheid. In het raam zijn de historische data 4 en 5 mei, dodenherdenking en bevrijdingsdag, in zekere zin verenigd: na vijf jaar oorlog vijftig jaar vrijheid – dat is de gedachte die tot dit kunstwerk inspireerde.’
De Nieuwe Kerk op de Dam werd door het Nationaal Comité beschouwd als de aangewezen locatie voor een dergelijk raam, vanwege de betekenis van de 17e-eeuwse kerk als nationaal historisch en cultureel monument.
Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 1995 door Hare Majesteit Koningin Beatrix.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het herdenkingsraam bevindt zich in de zuiderbeuk van De Nieuwe Kerk op de Dam in Amsterdam. Raadpleeg voor openingstijden de website www.nieuwekerk.nl.
Bronnen
- Herdenkingsraam de Nieuwe Kerk, Lien Heyting (Amsterdam, Nationaal Comité 4 en 5 mei, 1995);
- Vertel de verhalen van Frans Heddema en Margit Willems, uitgegeven door Stadsdeel Amsterdam-Centrum (2005). ISBN 90-9019166-6.
