Het monument
Vorm en materiaal
Het 'Monument voor de Gevallenen' in Winterswijk is een wit natuurstenen beeld van een staande vrouwenfiguur met een bloem in haar hand. Het beeld is geplaatst op een zuilvormig voetstuk. Op de sokkel is een plaquette van Impala-graniet aangebracht. Rondom het beeld staan dertien gedenkplaten in ellipsvorm opgesteld. De platen zijn uitgevoerd in Impala-graniet. Op de centrale plaat staan een davidster en een geknakte bloem afgebeeld. Voor het geheel is aan de linkerzijde een trapsgewijze bestrating gemetseld. De 'binnenplaats' is bestraat met basaltkeien. De gedenkplaten lopen vanaf de uiteinden op van circa 75 centimeter tot circa 2 meter naar de centrale middenplaat.
Teksten
De tekst op de plaquette luidt:
'AAN DE
GESNEUVELDEN VAN
WINTERSWIJK
10 – 14 MEI
1940
EN AAN DE
PLAATSGENOTEN
DIE ZIJN OMGEKOMEN
DOOR DE HAND VAN
DE BEZETTER
1940 – 1945'.
In het voetstuk staan de namen gebeiteld van zestien militairen uit Winterswijk die in de meidagen van 1940 zijn omgekomen.
De tekst op de centrale plaat is een passage uit de Bijbel (Klaagliederen 1 vers 17)en luidt:
'ZION STREKT HAAR HANDEN UIT
NIEMAND IS ER DIE HAAR TROOST'.
Op de andere gedenkplaten zijn de namen van 324 joodse oorlogsslachtoffers aangebracht.
Symboliek
De jeugdige uitstraling van de vrouwenfiguur staat symbool voor het leven. De granieten stenen platen hellen licht achterover, als verbeelding van omhooggeheven handen die om hulp vragen. De stenen zijn aan de zijkant en de bovenkant ruw gelaten, alsof ze niet af zijn. Dit is een verwijzing naar de levens die voortijdig eindigden.
Wijziging
De gedenkplaten zijn in april 2002 aan het monument toegevoegd en zijn ontworpen door D.W. Sluiskes uit Winterswijk.
De geschiedenis
Het 'Monument voor de Gevallenen' in Winterswijk is opgericht ter nagedachtenis aan alle medeburgers die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen zijn omgekomen. Tevens worden zeventien militairen uit Winterswijk herdacht die in de meidagen van 1940 in de strijd tegen de bezetter in de omgeving van de Grebbeberg het leven lieten. Met de gedenkplaten worden 324 joden in herinnering gebracht die door de bezetter zijn omgebracht.
Op 10 mei 1940 werd Winterswijk door de bezetter binnengevallen. Alle politieke partijen in de gemeente werden verboden, met uitzondering van de NSB. Er ontstond een grimmige verhouding tussen de NSB'ers en het verzet. Juist in deze gemeente, waar een groot deel van de bevolking sympathiseerde met de bezetter, is de grondslag gelegd voor de meest omvangrijke verzetsorganisatie van het land: de Landelijke Organisatie voor hulp aan Onderduikers. Door het werk van deze verzetsgroep konden ongeveer 300.000 mensen in Nederland zich aan de greep van de bezetter onttrekken. Dit kon echter niet voorkomen dat aan het einde van de oorlog de joodse burgers werden weggehaald en op transport gesteld naar de vernietigingskampen. Winterswijk werd in mei 1945 bevrijd door een Britse oorlogscolonne die met honderden tanks via de buurtschap 't Woold de gemeente binnenviel.
Oprichting
Al in het begin van de Tweede Wereldoorlog werd een comité gevormd dat een monument ter nagedachtenis aan de gesneuvelde soldaten uit Winterswijk wilde oprichten. Het gemeentebestuur reageerde aanvankelijk positief op de plannen. Maar naarmate de oorlog vorderde, werden de plannen gedwarsboomd. Doordat de opdracht al was verstrekt aan de Amsterdamse beeldhouwer Gerrit Bolhuis, kon het monument vlak na de bevrijding worden geplaatst.
Onthulling
Het monument is onthuld op 29 juni 1945 door mevrouw Kneppelhout (echtgenote van de toenmalige burgemeester). Op 28 april 2002 is het monument opnieuw onthuld door burgemeester C. Stigter en rabbijn J.S. Jacobs, omdat er dertien gedenkplaten aan het monument waren toegevoegd.
Oorlogsslachtoffers
| Achternaam | Voornamen | Geboren | Overleden |
|---|
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument is geplaatst op het Mevr. Kuipers-Rietbergplein, tegenover het gemeentehuis van Winterswijk. Aan de linkerzijde van het monument bevindt zich een oprit voor rolstoelgebruikers.
Bronnen
- Gemeente Winterswijk;
- Vereniging 'Het Museum' te Winterswijk;
- Bezienswaardigheden in Winterswijk van Willem Peletier en Wim Schepers (gemeente Winterswijk, Stafbureau Voorlichting, 1995);
- De Gelderlander van 15 oktober 2001;
- Winterswijk in oorlogstijd 1940-1945 (gemeente Winterswijk, Stafbureau Communicatie, 1984);
- In het voorbijgaan – kleine monumenten in Winterswijk van Willem Peletier en Henk Heinen (Winterswijk, 2002).
- Werkgroep 'Leren van de oorlog' in Winterswijk
Voor meer informatie
Op 11 april 2010 is het boek We hebben ze allemaal gekend… van Henk Vis met medewerking van Mirjam Schwarz verschenen. Hierin zijn de verhalen achter de namen die op het monument prijken opgetekend.
